Tôm chua Ba Bể

Với vị ngọt dìu dịu, chua thanh, cay nhẹ, tôm chua Ba Bể thường được ăn chung với thịt chân giò hoặc ba chỉ luộc kèm đĩa nem thính tai lợn và khế chua, chuối xanh, đinh lăng… Ngoài tôm, người ta còn muối tép chua hoặc cá nhỏ chua để ăn dần.

Bánh pẻng phạ

Trong mâm lễ đón mừng năm mới, lễ hội lồng tồng (lễ xuống đồng) của người Tày không thể thiếu bánh pẻng phạ. Đầu tiên, người ta nhào bột gạo nếp với nước chè mạn pha đặc để lấy màu nâu và vị chát cùng một chút rượu trắng cho dậy mùi. Sau đó nặn bánh cỡ trái nhãn lồng, đem nấu chín. Vị cay nồng của rượu, vị ngọt của đường, vị chát rất thơm của nước chè mạn, vị béo bùi của bột nếp tạo nên chiếc bánh pẻng phạ thơm ngon và lạ miệng.

Khâu nhục (Nằm khâu)

Món ăn này có nguồn gốc từ Trung Quốc, dần dà được người Tày - Nùng biến tấu trở thành đặc sản địa phương. Theo tiếng Hoa, “khâu” nghĩa là “hấp đến mềm rục”; “nhục” nghĩa là “thịt”, khâu nhục là món thịt hấp đến chín nhừ. Bánh thường được dùng vào những dịp đặc biệt như lễ tết, cưới hỏi hay tân gia. Khoai được chọn làm bánh phải là loại khoai môn Bắc Kạn, bên trong lòng khoai có vân màu tím, mang khoai đi chiên vàng. Thịt ba chỉ mang luộc sơ, dùng tăm tre chọc bì thật kĩ, tẩm ướp gia vị rồi đem quay, vừa quay vừa quết mật ong cho vàng bì. Công đoạn cuối cùng là xếp 1 miếng khoai, phía trên là 1 miếng thịt cùng nhân, rồi đem cách thủy khoảng 5 tiếng là bánh chín. Bánh dùng chung với nước trà Bắc Kạn rất hợp.

Rau sắng (rau ngót rừng)

Rau sắng trồng rất lâu, từ 3 đến 10 năm mới được thu hoạch với số lượng lớn. Lá rau sắng dùng để nấu canh với thịt, cá hoặc nấu suông đều cho mùi vị đậm đà, thanh mát. Quả sắng chín có màu vàng sẫm, ăn có vị ngọt đượm như mật ong. Hạt của quả sắng sau khi bóc vỏ đem ninh với xương rất thơm ngon, có vị ngọt, bùi.

Xôi Đăm Đeng

Người dân miền núi quan niệm rằng ăn xôi này sẽ mang lại nhiều điều tốt đẹp, may mắn trong cuộc sống. Xôi được nấu từ gạo nếp nương, phẩm màu làm từ cây cỏ như cây cẩm và vài loại lá khác đun lên, chắt nước ra. Ngâm gạo nếp vào nước màu khoảng vài giờ rồi mang đồ trên chõ gỗ. Hạt xôi mềm, dẻo, thoang thoảng mùi thơm phẩm màu, bóng đẹp nhưng không ướt. Món này ăn kèm muối vừng hoặc ruốc tùy theo khẩu vị từng người.

Miến dong Na Rì

Được làm từ những củ dong riềng trồng ở độ cao trên 1.000m ở khu vực đèo Áng Toòng, miến được chế biến hoàn toàn tự nhiên, không dùng hóa chất. Điểm đặc biệt của miến dong Na Rì là dù được ninh lâu, sợi miến vẫn không bị trương, nhão, nát. Khi nấu, miến có vị dai, giòn và thơm của dong riềng. Miến dong có thể chế biến nhiều món ngon và dễ ăn.

Rau bồ khai (rau dạ hiến)

Rau bồ khai mọc trên những vùng núi đá cheo leo, thân bám vào những cây gỗ lớn, ngọn rau mảnh hơn ngọn mướp hương, màu xanh non mỡ màng. Bồ khai chỉ cần xào chung với tỏi thơm là đã có ngay 1 món ăn hấp dẫn. Ngoài ra, loại rau này còn được xào phở, mì hay thịt bò. Mùi vị của rau rất đặc biệt, không thể tìm được sự tương đồng ở bất cứ loại mùi vị nào khác. Vào khoảng mùa xuân khi những ngọn bồ khai trổ ngọn, người dân đi hái về để đi bán ở khắp các phiên chợ vùng cao.

Lạp sườn hun khói

Được làm từ thịt lợn bản, tẩm ướp bằng một loại gừng chỉ mọc trên đá của vùng này nên lạp sườn có mùi thơm rất đặc biệt: mùi của nắng vùng cao, khói bếp, thoảng mùi gừng, rượu, mắc mật. Lạp sườn có thể đem hấp hoặc rán, ăn không chấm tương ớt hoặc kèm với cơm trắng hoặc xôi.

Cá nướng Ba Bể

Cá hồ Ba Bể thường được đánh bắt thủ công, người ta chọn lấy loại cá chỉ nhỏ bằng ngón tay cái để làm món nướng. Cá ở đây không tanh như cá sông, cá biển, khi chín đều có màu vàng sẫm, thịt rất ngọt và chắc. Cá nướng chấm với tương ớt, ăn kèm rau sống hoặc bánh tráng, bún, nước mắm chua ngọt đều rất ngon.

Bánh ngải

Nhân bánh ngải có màu xanh đặc trưng của thiên nhiên làm từ nếp, lá ngải, đậu và đường. Hình thù và cách làm bánh gần giống với bánh dày, chỉ khác là thêm nguyên liệu lá ngải giã nhuyễn trộn với nếp. Lá ngải là một loại lá rừng có hương thơm là lạ và vị hăng hăng. Tuy vậy, bánh rất dễ ăn, nhân bánh béo, ngọt, không ngấy và có hương thơm dịu nhẹ.

Chuối hột rừng

Món này được bán nhiều ở đường lên ao Tiên, khu hồ Ba Bể. Chuối được trồng trên những quả núi quanh hồ nên có thân cao, quả căng tròn trông rất hấp dẫn. Chuối hột rừng được dùng sống kèm các món nướng, kho hay chiên hoặc ngâm rượu thuốc.

Thịt lợn gác bếp

Đây là đặc sản của người Tày sống quanh hồ Ba Bể. Thịt được bỏ vào sọt hoặc gùi đi rừng rồi đem treo lên gác bếp. Khói bếp củi hun thịt chín có màu vàng đen, dùng cả năm mà không hư. Món này được dùng mời khách trong những ngày quan trọng, lễ tết hoặc đãi khách quý.

Măng vầu (măng đắng)

Các cánh rừng Bắc Kạn mọc nhiều loại măng như măng tre, măng trúc, măng nứa, măng mai... nhưng măng vầu được nhiều người ưa chuộng hơn hết bởi vị ngọt đắng dễ ăn. Măng có thể chế biến được nhiều món ngon nhưng đem hấp hoặc luộc chấm mắm tôm chanh ớt là hấp dẫn nhất.

Rau dớn

Đây là 1 loại cây thuộc họ quyết, giống như cây dương xỉ, cành dài, lá nhỏ màu xanh nhẵn, cuống lá có lông. Rau dớn thường mọc dại ở những nơi có độ ẩm cao như ven sông, suối hay trên các tảng đá vùng núi cao. Rau thường được đem luộc, xào tỏi ăn kèm cơm trắng hoặc nhúng lẩu. Khi chín, rau dớn tiết ra nhựa nhớt rất nhiều, có vị ngọt hòa lẫn với vị đăng đắng.

Bánh gio (bánh tro)

Người nấu cẩn thận chọn loại cây thích hợp đem đốt lấy gio để làm nước ngâm nếp; sau đó lấy lá chuối gói nếp theo hình tham giác hoặc hình trụ. Bánh mịn, dẻo, dai, để được rất lâu, thoảng mùi hương gio. Nhiều nơi làm bánh còn thêm nhân đậu xanh, chấm nước đường.

Bánh khẩu thuy

Trong mâm lễ đón mừng năm mới, lễ hội ''lồng tồng'' (lễ xuống đồng) của người Tày không thể thiếu bánh khẩu thuy. Nguyên liệu làm bánh gồm nếp, mật mía, đường, bèo tây, vông hoa đỏ, khoai sọ, rượu. Bèo tây đun lấy nước và vông hoa đỏ đốt lấy tro để làm nước ngâm nếp. Khoai sọ trộn với nếp để lên màu, tẩm mật mía, thêm chút rượu tạo hương thơm. Bánh được nặn tròn như quả chim trứng cút.

Bánh củ chuối

Nguyên liệu để làm bánh củ chuối: bột gạo nếp, vừng, nhân bánh là đỗ xanh, dừa tươi, thịt mỡ, dầu chuối, lạc và củ chuối rừng. Gạo nếp được ngâm qua nước ít nhất 6 tiếng. Củ chuối được băm nhỏ, ngăm nước tro, đun ít nhất 6 tiếng cho nhừ rồi đem băm thật nhuyễn, xào với mỡ, thêm đường. Lấy bột nếp trộn với củ chuối, giã thật kỹ, càng kỹ bánh sẽ càng mịn và ngon. Bánh được gói bằng lá chuối, có vị ngọt đậm đà, béo ngậy.

Chè Bắc Kạn

Tuy không nổi tiếng với sản lượng chè như những vùng lân cận nhưng chè Bắc Kạn cũng có hương vị rất thơm ngon. Ngoài các loại chè thông dụng, chè shan tuyết ở xã Bằng Phúc, huyện Chợ Đồn nổi tiếng cho búp chè to, tươi, hương thơm ngào ngạt, vị đắng ngọt thanh, khi pha trà nước sóng sánh vàng.

Mèn mén

Đây là đặc sản của đồng bào dân tộc Mông. Mèn mén được làm hạt ngô phơi khô, đem xay, trộn với bột và nước rồi đem hấp 2 lần. Khi bột chín thì đổ ra mẹt, đợi bớt nóng sẽ vò cho tơi lại. Mèn mẹt có vị thơm, dẻo, rất đậm đà, thường được dùng kèm với bát canh.

Mứt mận

Đây là món ăn quen thuộc của người Bắc Kạn, thường được dùng đãi khách quý, vào ngày quan trọng hoặc lễ tết. Mứt mận có vị hơi chát, đăng đắng của mận, vị ngọt dịu của đường, dùng kèm với nước trà nóng là thích hợp nhất.

Trám đen

Trám là loài cây thân mộc, có thể sống trên một trăm năm, quả có lớp thịt dày, vị béo bùi, hương thơm. Trám có thể được làm thành nhiều món ngon như kho thịt, xôi trám đen hay gỏi trám. Trong đó, xôi trám là món ăn được nhiều người ưa chuộng nhất.